Op de meeste lijstjes van beste-componisten-aller-tijden krijgt Franz Schubert een hoge plek. Toch was hij tijdens zijn leven niet zo succesvol. Met zijn composities verdiende hij niet eens genoeg geld om een eigen piano te kunnen kopen!
Kwam dat misschien omdat hij erg verlegen was en moeite had om aan de weg te timmeren? Of is hij gewoon zó jong overleden, dat hij niet eens de tijd heeft gehad om carrière te maken?
Muziekstad Wenen
Franz Schubert werd geboren in 1797 in Wenen. Daar had hij dan wel geluk mee, want voor een muzikaal persoon was dat misschien wel de beste plek om ter wereld te komen. Er werd in Wenen heel veel muziek gemaakt en er woonden ongelooflijk goede musici. Misschien herinner je je wel dat Mozart, Beethoven én Haydn ook in deze stad hebben gewoond?
De Oostenrijkse keizerlijke familie vond muziek heel belangrijk en zij onderhield een groot gezelschap van muzikanten, zangers, dirigenten en componisten: de Wiener Hofmusikkapelle.
Ook mensen die níet van adel waren vonden het fijn om goede muziek te horen. Zij organiseerden concerten en toneelstukken in hun huiskamers, die ze Salons noemden. Gedanst werd er ook, en in de tijd van Schubert was de wals erg populair in Wenen. Eén van de walsen die Schubert schreef staat in jouw boek.
Een muzikaal gezin
De vader van Franz Schubert was leraar op een basisschool. Franz kreeg vioolles van zijn vader en pianoles van een oudere broer, maar hij was zó muzikaal dat ze hem al snel niets meer konden leren.
Daarna kreeg hij pianoles en orgelles van een andere leraar, maar die kon Franz eigenlijk alleen maar complimenten geven. Hij wist alles al!
Met zijn familie speelde Franz vaak strijkkwartet. Zijn vader speelde dan cello, Franz speelde altviool en twee oudere broers speelden viool.
Zingen in het jongenskoor
Franz Schubert had een opvallend mooie stem. Toen hij elf jaar oud was, werd hij toegelaten tot het jongenskoor van de Hofmusikkapelle. Hij ging naar het internaat dat bij dit koor hoorde en hier kreeg hij muziekles, naast de gewone schoolvakken. Ook speelde hij viool in het orkest. In dit orkest leerde hij de symfonieën van Haydn, Mozart en Beethoven kennen. Compositieles kreeg hij van Antonio Salieri, die ook de leraar van Beethoven was geweest.
‘Alleen maar op de wereld om te componeren’
Franz was erg serieus met componeren. Zelfs toen hij al was gestopt op het internaat omdat hij de baard in de keel kreeg én omdat zijn cijfers voor wiskunde en Latijn niet zo goed waren, bleef hij compositieles houden bij Salieri. In het jaar 1814 bijvoorbeeld, hij was toen 17 jaar oud, had hij al verschillende strijkkwartetten, een aantal pianostukken, een symfonie, een mis en een opera geschreven. Maar één stuk overtrof alles: dat was het lied Gretchen am Spinnrade. Het gaat over een meisje, Gretchen, dat vreselijk verliefd is en bang is dat ze haar geliefde nooit meer terug zal zien. Terwijl ze daarover zingt, is ze wol aan het spinnen aan een spinnewiel. Het wordt beschouwd als het eerste romantische lied.
Het nieuwe aan dit lied is dat de pianopartij een hele eigen rol heeft. Terwijl de melodie van de zangeres het gevoel van het meisje weergeeft, hoor je in de rechterhand van de piano het mechanische, zoevende geluid van het spinnewiel. In de linkerhand van de piano hoor je de onrustige hartslag van het meisje.
In het jaar 1816 schreef Schubert trots in zijn dagboek: “Vandaag heb ik voor het eerst voor geld gecomponeerd!” Hij was toen 20 jaar en hij werkte al twee jaar als hulpleraar op de school van zijn vader. Vréselijk vond hij dat, want hij besteedde het liefst al zijn tijd aan componeren.
Vrienden voor het leven
Schubert had een grote vriendenkring. Veel vrienden kende hij nog van het internaat en de meeste vrienden waren musicus, schrijver, schilder óf ze hielden gewoon heel veel van muziek. Deze vrienden waardeerden Schubert enorm als componist en zij wisten hem over te halen om zijn baan als hulpleraar op te zeggen.
Nu kon hij zich volledig aan het componeren wijden, maar dat betekende wel dat hij vanaf dat moment écht heel weinig geld had.
Dan woonde hij eens hier, dan weer daar. Hij deelde zelfs één net pak en één paar nette schoenen met twee vrienden. Wie het die avond het hardst nodig had, mocht ze aantrekken!
Schubertiaden in de Salons
Gelukkig had Schubert ook welgesteldere vrienden. Regelmatig organiseerden zij Schubertiaden, bijeenkomsten in hun salons waar muziek van Franz Schubert werd gespeeld. Meestal pianostukken of liederen, vaak werd er ook gedanst of literatuur voorgedragen.
Naar het Kaffeehaus
Als er ’s avonds geen concert was, ging Schubert graag naar het café (in Wenen heet dat Kaffeehaus) om te lezen of om zijn vrienden te zien.
Hij sliep met zijn bril op, zodat hij ’s morgens meteen weer door kon gaan met componeren.
Eerst dronk hij een kop koffie. Hij had aan een vriend verteld dat hij dat niet alleen deed om wakker te worden, maar ook omdat de melodieën vanzelf begonnen te stromen als hij het geluid van de koffiemolen hoorde!
Een hond?
Nu je al zoveel over Schubert hebt gelezen, ben je waarschijnlijk nog nieuwsgierig naar één ding: had Schubert een hond?
Nee, de hond die soms op afbeeldingen van Schubert staat is Drago, de hond van Schubert’s goede vriend Leopold Kupelwieser.
Schubert hield veel van wandelen, dus hij zal Drago vast wel eens meegenomen hebben op een wandeling.
Maar in Schubert’s leven ging alle aandacht naar de muziek. Een hond zou alleen maar afgeleid hebben van wat Schubert het allerbelangrijkst vond: componeren!